یکی از معروف ترین و مشهورترین راه هایی که بشر برای خداشناسی می پیماید، بهره گیری از برهان انی یعنی حرکت از معلول به علت است. در آیات قرآنی نیز این راه بارها بیان و مورد تاکید قرار گرفته است؛ زیرا چه در آیات آفاقی چون آسمان و زمین و درخت و دریا و آب و هوا و چه در آیات انفسی چون ویژگی هایی انسانی خودمان، دلایل و شواهد بسیاری است که نشان می دهد خدایی است و این که این خدا باید چه خصوصیات و صفاتی داشته باشد؛ زیرا اگر این امور در ماست و از خداست باید خدایی دارنده همه صفات کمالی باشد؛ زیرا کسی می تواند چیز کمالی را به دیگری ببخشد که خودش آن را دارا باشد. از همین روست که خداوند از انسان ها می خواهد در آیات آفاقی و انفسی با دقت نظر و تامل کنند تا خدا را بشناشند.(اعراف، آیه 185؛ یوسف، آیه 109؛ روم، آیه 9 و ایات بسیار دیگر) بر همین اساس است که در روایت آمده است: من عرف نفسه فقد عرف ربه؛ هر کسی خودش را شناخت همان اندازه نسبت به پروردگار خود شناخت می یابد.

اما یک راه دیگری است که از آن به برهان لمی اشاره می شود که از علت به معلول رسیدن است. این علم و دانش تنها از طریق علم لدنی و علم تعلیمی الهی و فضل خداوندی حاصل می شود و می تواند نتیجه تقوای الهی شخص باشد که در آیاتی از جمله آیه 282 سوره بقره نیز به آن اشاره شده است.

در این راهی که اختصاصی است دیگر اما و اگر و شاید و مانند آن را نمی یابد. در این راه انسان می تواند به حقایقی دست یابد که از راه انی شاید به درستی نمی توان به آن رسید. زراره از امام صادق(ع) نقل می کند که آن حضرت(ع) در دعا و نیایش خویش می فرمود: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی؛ خدایا خودت را به من بشناسان؛ چون اگر خودت را به من نشناسانی پیامبرت را نخواهم شناخت. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ چون اگر پیامبرت را نشناسم حجت تو را نخواهم شناخت؛ خدایا حجت خودت را به من بشناسان چون اگر حجت تو را نشناسم از دینم جدا شده و گمراه می شوم.»(الکافی، الشیخ الکلینی، ج1، ص337، ط اسلامی)

در حقیقت شناخت تمام و کمال از حقیقت وجودی خداوند است که ما می توانیم مفهوم خلیفه الهی را به درستی بشناسیم و جایگاهش را درک کنیم؛ زیرا این خلیفه جانشین همان مستخلف عنه است و می خواهد به جانشینی از او کاری را انجام دهد. بنابراین، اگر بخواهیم به شناخت واقعی راه و راهنما برسیم باید حقیقت خدا وجانشینی او را به علم لدنی و تقوایی به دست آوریم.